Column: Keti Koti

In dei fan betinken, mar ek in dei fan freugde. Yn Nederlân wurdt Keti Koti hieltyd mear in begrip. It wurdt op ferskate plakken fierd. It is in feest, mar in feest mei in rântsje: der mei net fergetten wurde, wat der ea bard is. Slavernij mei beslist net ûnder it kleed fage wurde. Generaasjes letter docht it noch sear as men der achter komt, dat foarâlders as slaaf harren dagen trochbringe moasten. Fansels kin de blanke generaasje fan no dêr neat oan dwaan. Mar persan- lik fyn ik, dat wy der net oan foarby gean kinne mei in: “dêr ha wy no neat mear mei te meitsjen.” Dat der ekskuses makke wurde, it it minste wat der dien wurde kin. Der falt neat goed te praten en der is ek neat mear wat goed makke wurde kin. West is west, mar it ûnminskelike wat minsken oare minsken oandien ha mei net fergetten wurde. Wat uteraard net allinne foar de slavernij jildt…

Tafallich lês ik op ‘t heden in boek, dat him ôfspilet yn de 60-er jierren, yn it suden fan de Ferienige Steaten. In boek mei trije froulju dy’t oan it wurd komme: ien blanke jonge frou, en twa donkere froulju, dy’t as help yn de húshâlding wurkje. Dat lêste wie gewoan yn dy tiid. Praktysk elke blanke frou hie in donkere help, dy’t net allinne de húshâlding bestierde, mar ek foar de bern soarge. Wat my ferskriklik rekket yn dit boek, is de enorme ôfstân tusken blank en donker, de ferskriklike diskriminaasje. Fansels witte wy it wol: donkere minsken mochten neat yn dy tiid. Se hiene harren eigen tsjerke, eigen skoalle, eigen winkels, se mochten net yn it teater komme, net yn de bioskoop, allinne yn de “wite” wyk om te wurkjen. Mar dat se sels in eigen húske (wc) yn in hoekje op it terrein krigen by harren wurkjouwer...90% fan de besmetting mei syktes soe fan donkere minsken komme, waard der sein. As ik dit sa opskriuw, dan wurd ik der suver mislik fan. Dat der sa’n ûnderskied tusken rassen makke wurdt, dat de blanken harren sa superieur fielden... 

Yn it boek is de kentering gelokkich al te sjen. Dominy King is al yn aksje. En ek de blanke frou yn dit boek is immen dy’t elkenien tsjin har kriget. Sy is it dy’t it ferhaal fan de froulju út de “swarte” kant fan de stêd opskriuwt. Dy heart nei harren ferhaal. Sy sjocht yn, dat it feroarje moat. Lokkich kaam der fanôf de 60-er jierren ek feroaring.

Mar: hoe koart is dit noch mar lyn? It boek spilet him ôf yn 1962, 1963. Doe wie ik al 8 jier! Yn de tiid, dat ik jong wie, wie de rasse skieding noch “normaal”. Troch it lêzen fan dit boek, kaam it ynienen binnen. It besef, dat it noch mar sa koart lyn is, dat der feroaring kaam. Dat der in begjin kaam fan it besef, dat it totaal net útmakket hokker hûdskleur as men hat. En dan snap ik ynienen ek, dat it sear noch lang net fuort is. Dat Keti Koti fiert wurde moat. Dat der in “black life matters” bestiet.

Ik seach foar it earst in donkere man, ergens yn dy 60-er jierren. Hy siet by ús yn de hûs, en ik fûn it raar, apart. It wie in hiel aardige man. Hy liet my de binnenkant fan syn hannen sjen, krekt like blank as dy fan my. Ik bin it nea fergetten. Myn earste erfaring mei in oare wrâld.

Alhoewol? Myn earste pop wie in swarte pop. In swarte lappepop, makke troch ús mem. Swarte Lyn. Swarte Lyn sit no noch altyd hjir by my yn de keuken. Underwilens wat ferblikt en slop. Mar se is der noch. Ik bin opfieden yn in gesin, dêr’t jilde dat elk minske gelykweardich wie. As it no de  Indyske mefrou Marks wie, of de Abonneeske húshâlding, of de donkere menear dy’t by ús yn de keamer siet, it makke net út. Swarte Lyn hat al myn oare poppen oerlibbe, sels myn leafste bear. Mar no tink ik: wy binne der noch lang net. It duor-ret lang om wûnen te heeljen. Litte wy se dan yn elk gefal net elke kear wer iepen helje. 

Aeltsje de Groot